Prosta spółka akcyjna czy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością? 9 powodów, dlaczego powinieneś wybrać PSA

W lipcu 2021 r. rynek startupowy w Polsce zyskał długo wyczekiwaną alternatywę dla klasycznej spółki z o.o – do Kodeksu spółek handlowych wprowadzono nową formę prowadzenia działalności gospodarczej: prostą spółkę akcyjną. Minimalny kapitał na start, elastyczne zasady emisji akcji i brak zbędnej biurokracji sprawiły, że PSA szybko stała się naturalnym wyborem tam, gdzie tempo ważniejsze jest od konkretnej formy prawnej.

W tym artykule pokażemy Ci dziewięć kluczowych różnic, które – zwłaszcza przy finansowaniu społecznościowym lub rozmowach z Venture Capital (VC) – mogą przesądzić o wyborze właśnie formy prostej spółki akcyjnej. 

1. Kapitał akcyjny prostej spółki akcyjnej już od 1 zł (zamiast 5 000 zł)

Kapitał zakładowy w spółce z o.o. jest ustawowo określony na poziomie co najmniej 5 000 zł i musi zostać wniesiony w całości przed zarejestrowaniem spółki. Oznacza to, że już na etapie zakładania spółki wspólnicy są zobowiązani do zamrożenia określonej kwoty środków pieniężnych lub wniesienia innych aportów o równoważnej wartości, co w praktyce może stanowić barierę wejścia dla przedsięwzięć we wczesnej fazie rozwoju. 

W przypadku prostej spółki akcyjnej (PSA) minimalna wysokość kapitału akcyjnego to zaledwie 1 zł, który oczywiście musi zostać w pełni opłacony, ale ze względu na jego symboliczną wysokość nie stanowi realnej bariery wejścia. Kapitał akcyjny w PSA może być pokryty zarówno wkładami pieniężnymi, jak i wkładem niepieniężnym, w tym w szczególności świadczeniem pracy lub usług na rzecz spółki. Pokrycie akcji może nastąpić poprzez wniesienie wkładów pieniężnych lub niepieniężnych, a świadczenie pracy jest dopuszczalne jako wkład niepieniężny, co stanowi istotną wartość dodaną dla startupów.

To rozwiązanie szczególnie korzystne dla startupów oraz przedsięwzięć w początkowej fazie, gdzie priorytetem jest szybkie uruchomienie działalności spółki przy minimalnym kapitale początkowym.

2. Obrót akcjami spółki odbywa się bez wizyty u notariusza

Akcje PSA mają charakter zdematerializowany – zgodnie z kodeksem spółek handlowych istnieją wyłącznie jako zapisy w rejestrze akcjonariuszy prowadzonym przez podmiot uprawniony, którym może być dom maklerski lub notariusz. Oznacza to, że akcje spółki PSA nie przybierają formy dokumentu papierowego, a ich własność potwierdza wpis w rejestrze akcjonariuszy.

Zbycie lub obciążenie akcji PSA może nastąpić na podstawie umowy zawartej w formie dokumentowej. W praktyce oznacza to, że wystarczające jest sporządzenie umowy w postaci elektronicznej – podpisanej podpisem kwalifikowanym czy Profilem Zaufanym.

Dla porównania: w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zbycie udziałów wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. To generuje dodatkowe koszty (takie jak taksa notarialna) oraz wymaga fizycznej obecności stron u notariusza, co może opóźniać i utrudniać transakcję.

Rozwiązanie przyjęte w PSA pozwala na znacznie szybszy i tańszy obrót akcjami, co ma duże znaczenie w przypadku spółek technologicznych czy startupów, w których zmiany w strukturze akcjonariatu zachodzą często i wymagają sprawnego przeprowadzenia – nawet w trybie zdalnym.

3. Jedna rada dyrektorów zamiast dwóch organów spółki

PSA wprowadza do polskiego porządku prawnego rozwiązanie wcześniej znane głównie z systemów anglosaskich – model monistyczny. W ramach uproszczonej struktury organów spółki funkcjonuje rada dyrektorów, która łączy w sobie kompetencje zarządu oraz rady nadzorczej. Oznacza to, że jeden organ jest odpowiedzialny zarówno za prowadzenie spraw spółki i jej reprezentację na zewnątrz, jak i za nadzór nad działalnością wewnętrzną.

Takie rozwiązanie eliminuje dublowanie kompetencji oraz ogranicza ryzyko tzw. „rozmytej odpowiedzialności” pomiędzy dwoma odrębnymi organami. Rada dyrektorów może składać się zarówno z dyrektorów wykonawczych, zajmujących się bieżącym zarządzaniem, jak i niewykonawczych, pełniących głównie funkcje nadzorcze. Taki model pozwala zachować równowagę między kontrolą a decyzyjnością w ramach jednego organu.

W spółce z o.o. nie jest to przewidziane – co do zasady w jej przypadku zarząd działa jako organ prowadzący sprawy spółki, a dopiero przy większej skali działalności (kapitał zakładowy powyżej 500 000 zł i więcej niż 25 wspólników) staje się obowiązkowe powołanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. W efekcie struktura zarządzania w sp. z o.o. jest z natury bardziej rozbudowana, a proces podejmowania decyzji – często mniej elastyczny niż w PSA.

Oczywiście model monistyczny w PSA nie jest obowiązkiem – nadal zamiast rady dyrektorów możesz ustanowić zarząd oraz opcjonalnie radę nadzorczą. Przepisy umożliwiają jednak wybór jednego z tych dwóch rozwiązań, co niewątpliwie jawi PSA jako szybszą i bardziej efektywną alternatywą wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

4. Uprzywilejowanie bez ustawowych sufitów

W spółce z o.o. możliwości uprzywilejowania udziałów są ściśle ograniczone przepisami Kodeksu spółek handlowych. Udział uprzywilejowany może zapewniać maksymalnie trzy głosy na zgromadzeniu wspólników oraz uprawnienie do dywidendy nieprzekraczającej 150% dywidendy przypadającej na udział nieuprzywilejowany. Oznacza to, że nawet przy odpowiednich zapisach w umowie spółki zakres elastyczności w kształtowaniu praw korporacyjnych jest w sp. z o.o. ograniczony ustawowo.

PSA ma do tego zupełnie nowe podejście. Ustawodawca nie wprowadził limitów co do liczby głosów przypadających na akcję ani maksymalnej wysokości dywidendy przysługującej akcjom uprzywilejowanym. Dzięki temu, poza pewnymi ograniczeniami wynikającymi z przepisów, wspólnicy mogą dowolnie kształtować strukturę praw korporacyjnych, dostosowując ją do potrzeb biznesowych, inwestorskich czy ochrony założycieli spółki.

Dodatkowo w PSA możliwe jest wprowadzenie akcji założycielskich – specjalnej kategorii akcji zapewniających założycielom ochronę przed rozwodnieniem ich wpływu w spółce w przypadku kolejnych emisji akcji. Tego typu rozwiązanie jest szczególnie ważne w spółkach planujących pozyskiwanie kapitału od wielu inwestorów, w tym w modelu crowdfundingu inwestycyjnego, który zakłada, że liczba akcjonariuszy będzie dynamicznie rosnąć.

Swoboda w konstruowaniu uprzywilejowania akcji daje założycielom i inwestorom dużo większe możliwości zarządzania strukturą właścicielską (tzw. cap table) i zapewnienia równowagi między interesami różnych grup akcjonariuszy – co w sp. z o.o. jest znacznie trudniejsze lub wręcz niemożliwe. Warto jednak pamiętać, że uprzywilejowanie może mieć także konsekwencje po stronie akcjonariuszy, na przykład podatkowe lub dotyczące praw głosu.

5. Większa dyskrecja akcjonariatu

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jawność struktury właścicielskiej jest pełna – wszyscy wspólnicy wraz z informacją o liczbie posiadanych udziałów oraz ich wartości nominalnej są ujawniani w Krajowym Rejestrze Sądowym (wyjątkiem jest, jeżeli wspólnik posiada mniej niż 10% udziałów w kapitale zakładowym – wtedy nie jest ujawniony w KRS). Dane te mają charakter publiczny, czyli każdy może uzyskać do nich dostęp bez konieczności wykazywania interesu prawnego, co dla niektórych inwestorów jest ograniczeniem ich prywatności.

Z kolei w prostej spółce akcyjnej do KRS trafia wyłącznie informacja o akcjonariuszu, który posiada 100 % akcji. Pozostali akcjonariusze prostej spółki akcyjnej nie są ujawniani w rejestrze publicznym – ich dane widnieją jedynie w rejestrze akcjonariuszy, który jest prowadzony przez uprawniony podmiot (np. dom maklerski lub notariusza) i dostępny jedynie dla spółki oraz osób uprawnionych na podstawie przepisów prawa. Dane akcjonariuszy są ujawniane po wpisie spółki do rejestru, a akcjonariusze posiadający co najmniej 25% akcji lub korzystający z innych, konkretnych uprzywilejowań są widoczni tylko w rejestrze CRBR (w spółce z o.o. również istnieje obowiązek ujawnienia w CRBR).

Takie rozwiązanie zwiększa poziom poufności w zakresie struktury właścicielskiej, co bywa istotne zwłaszcza przy pozyskiwaniu inwestorów prywatnych lub funduszy, które preferują ograniczyć ujawnianie swojej aktywności kapitałowej. Dla wielu podmiotów (szczególnie w branżach innowacyjnych) ta subtelna różnica może być decydująca przy wyborze formy prawnej prowadzenia działalności spółki.

6. Brak obowiązkowych składek ZUS przy jednoosobowej spółce

W przypadku spółki z o.o., w której występuje jeden wspólnik posiadający 100% udziałów, ustawodawca zrównuje jego sytuację z prowadzeniem jednoosobowej działalności gospodarczej. Taki wspólnik jest traktowany jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność i podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w ZUS. Czyli  konieczne jest opłacanie pełnych składek, niezależnie od tego, czy faktycznie pobierasz wynagrodzenie ze spółki.

Prosta spółka akcyjna wprowadza w tym zakresie istotne odstępstwo: sam fakt posiadania 100% akcji nie rodzi automatycznego obowiązku objęcia akcjonariusza ubezpieczeniami społecznymi. Obowiązek opłacania składek pojawia się dopiero wówczas, gdy akcjonariusz pozostaje ze spółką w stosunku prawnym stanowiącym tytuł do ubezpieczeń – na przykład na podstawie umowy o pracę, kontraktu menedżerskiego czy umowy o świadczenie powtarzających się usług.

Dzięki temu jednoosobowa spółka PSA pozwala ograniczyć koszty stałe związane z ubezpieczeniami społecznymi, co przy obecnym poziomie składek może znaczącą sumę. 

7. Zwolnienie z PCC

Wpłaty na kapitał akcyjny w prostej spółce akcyjnej – zarówno przy jej zawiązaniu, jak i przy późniejszych podwyższeniach kapitału – korzystają ze zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Rozwiązanie to obniża koszt pozyskania kapitału własnego i zwiększa atrakcyjność tej formy prawnej, szczególnie w projektach nastawionych na szybki rozwój i częste emisje akcji.

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zwolnienie to nie obowiązuje – każda wpłata na kapitał zakładowy podlega opodatkowaniu PCC według stawki 0,5% podstawy opodatkowania.

8. Aporty bez biegłego rewidenta

W prostej spółce akcyjnej ustawodawca znacząco uprościł zasady wnoszenia wkładów niepieniężnych, ponieważ wniesienie wkładów niepieniężnych nie wymaga co do zasady badania ich wartości przez biegłego rewidenta. Wkłady niepieniężne mogą obejmować różne wartości majątkowe, w tym wiedzę techniczną know‑how, autorskie prawa majątkowe do kodu źródłowego, prawa własności przemysłowej, licencje czy inne wartości niematerialne i prawne prawa, które muszą zostać wniesione do spółki w określonym terminie. 

W takiej sytuacji zabezpieczeniem interesów prostej spółki akcyjnej jest odpowiedzialność akcjonariusza i członka zarządu za zawyżenie wartości wkładów niepieniężnych. W praktyce oznacza to możliwość obejmowania akcji w zamian za aporty bez konieczności angażowania zewnętrznego eksperta i ponoszenia kosztów jego opinii.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (a także w tradycyjnej spółce akcyjnej) wniesienie niektórych aportów często wymaga powołania biegłego rewidenta w celu ich wyceny, co wydłuża proces i podnosi jego koszt.

9. Uproszczona likwidacja

Prosta spółka akcyjna przewiduje uproszczoną procedurę zakończenia działalności, odmienną od klasycznej, wieloetapowej likwidacji. W PSA możliwe jest przeniesienie całego majątku spółki na jednego akcjonariusza w zamian za przejęcie przez niego wszelkich zobowiązań PSA. 

Decyzja o likwidacji spółki PSA wymaga podjęcia uchwały walnego zgromadzenia. Wymaga to uzyskania także zgody sądu rejestrowego, który bada, czy interesy wierzycieli spółki są należycie zabezpieczone.

Dzięki temu spółka może zakończyć działalność bez konieczności prowadzenia wielomiesięcznej likwidacji, obejmującej m.in. ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, sporządzenie bilansów otwarcia i zamknięcia likwidacji, zbywanie składników majątku oraz podział środków pomiędzy akcjonariuszy.

Dla porównania: w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością likwidacja trwa zazwyczaj od 6 do 9 miesięcy, a w praktyce bywa jeszcze dłuższa, jeśli pojawią się kwestie sporne lub nierozliczone zobowiązania spółki.

Kiedy PSA nie będzie najlepszym wyborem?

Choć zalety prostej spółki akcyjnej w wielu obszarach przewyższają spółkę z o.o., istnieją sytuacje, w których jej zastosowanie może być mniej korzystne:

• Wynagrodzenie wspólników za pracę
  W PSA brak jest odpowiednika art. 176  Kodeksu spółek handlowych, który w spółce z o.o. umożliwia wspólnikom świadczenie powtarzających się usług na rzecz spółki i otrzymywanie za to wynagrodzenia bez konieczności zawierania dodatkowych umów. W PSA świadczenia wykonywane na rzecz spółki przez akcjonariuszy muszą być rozliczane na podstawie odrębnych stosunków prawnych, takich jak umowa o pracę, umowa zlecenia czy kontrakt B2B, co może zwiększać obciążenia publicznoprawne.

• Niższa rozpoznawalność
  Prosta spółka akcyjna jest formą prawną stosunkowo nową, dlatego wciąż zdarzają się instytucje finansowe, kontrahenci czy nawet urzędy, które lepiej rozumieją tradycyjną konstrukcję spółki z o.o. Może to prowadzić do konieczności dodatkowych wyjaśnień przy podpisywaniu umów czy ubieganiu się o finansowanie, a w skrajnych przypadkach do wydłużenia procesów decyzyjnych.

• Koszt prowadzenia rejestru akcjonariuszy
  Każda PSA musi prowadzić rejestr akcjonariuszy, który jest obsługiwany przez uprawniony podmiot (np. dom maklerski lub notariusza). Usługa ta wiąże się z opłatami stałymi, zwykle wynoszącymi kilkaset złotych rocznie, a dodatkowo naliczane są opłaty za poszczególne wpisy. W przypadku spółki z o.o. podobny obowiązek nie występuje.

Jaką więc formę wybrać? 

Jeżeli nie wiesz, jaka forma będzie odpowiednia dla Twojej działalności, to z dużym prawdopodobieństwem lepszym wyborem będzie PSA. Oczywiście to decyzja, którą należy przemyśleć i skonsultować. 

A jeżeli rozważasz emisję akcji (i nawet nie funkcjonujesz jeszcze jako PSA, tylko się zastanawiasz, jaką formę prawną wybrać), możesz skonsultować to z nami. Wypełnij formularz – a sprawdzimy, czy emisja akcji to odpowiednie rozwiązanie dla Twojego biznesu.